KONSEP TAMADUN MELAYU

Tamadun Melayu merupakan sebuah tamadun yang dibentuk oleh sekelompok manusia yang digolongkan secara luas sebagai kumpulan orang-orang Melayu dan bertempat di suatu wilayah di Asia Tenggara. Wilayah ini dikenali dengan pelbagai nama seperti Gugusan Kepulauan Melayu, gugusan Kepulauan Melayu-Indonesia, Nusantara, Alam Melayu dan Tanah Jawi. (TITAS, 2004: 163) Sebelum Perang Dunia II, kawasan ini dirujuk sebagai Asia of the Monsoons, East Indies dan juga Further India atau Hindia Jauh. (Azam Hamzah, 1997: 1)

 

Istilah Melayu

Istilah Melayu mempunyai maksud yang dalam dan luas. Sebahagian pengkaji menegaskan, pada istilah Melayu terdapat dua pengertian, iaitu “Melayu” dan “kemelayuan”. “Melayu” dimaksudkan sebagai satu rumpun bangsa Melayu yang menggunakan bahasa Melayu, sementara “kemelayuan” mengandungi erti “nilai anutan” dan “jati diri Melayu” (Tenas Effendy).

Zainal Abidin Borhan (2004) pula menegaskan Melayu merupakan satu masyarakat peribumi atau masyarakat asal rantau ini, rantau atau wilayah kebudayaan yang disebut sebagai Malay Archipelago, Kepulauan Melayu atau Alam Melayu. Kesatuan Melayu ini hidup aman, damai dan rukun lantaran sifat adaptif, akomodatif dan assimilatif. Pengaruh asing yang meresap disaring oleh para genius lokal menjadi sebahagian budaya Melayu. Genius Melayu terdiri daripada para penulis, sasterawan, pedagang, pelayar, pengukir, penasihat pemerintah, alim ulama dan pemerintah.

Kesatuan Melayu begitu mantap di kalangan masyarakat Melayu kerana nilai kemelayuan yang dimiliki. Nilai kemelayuan penuh dengan falsafah yang memberi pengertian kehidupan bangsa Melayu dalam membina jati diri bangsa. (Tenas Effendy)

Tamadun Melayu tidak mengambil kira sumbangan beberapa kerajaan awal Alam Melayu seperti kerajaan Srivijaya di Palembang, Langkasuka di Kedah dan Kerajaan Majapahit di Pulau Jawa yang telah dibina lebih awal daripada Tamadun Melayu, walaupun sejarah membuktikan bahasa Melayu telah mula digunakan lebih awal daripada kemunculan Tamadun Melayu. Ini kerana tamadun awal ini tidak mempunyai rantaian dengan tamadun Melayu yang muncul setelah kewujudan pengaruh Islam di rantau Alam Melayu. Ikatan rantaian ini terputus kerana dasar pembinaan masyarakat pada kerajaan awal mempunyai tunjang yang berbeza dengan tamadun Melayu yang muncul kemudian. Tunjang yang dimaksudkan ialah agama Islam.

Oleh itu, istilah Melayu boleh ditakrifkan berdasarkan kriteria berikut:

> Rumpun bangsa dan bahasanya iaitu Melayu.

> Pelbagai suku yang tergolong dalam Melayu-Indonesia seperti Jawa, Sunda, Madura, Aceh, Minangkabau, Bajau, Murut, Bugis, Sasak, Melanau, Iban, Sulu dan sebagainya. (TITAS, 2004: 163)

 

2 Tamadun Melayu

Tamadun Melayu adalah tamadun menyeluruh yang dibangunkan oleh bangsa Melayu berteraskan bahasa Melayu setelah kedatangan dan penerimaan Islam di seluruh rantau Alam Melayu. Pemahaman terhadap Tamadun Melayu sebagai satu tamadun bangsa di rantau Alam Melayu amat bersandar kepada pemahaman terhadap Tamadun Islam. Ini kerana kemunculan Tamadun Melayu bertitik tolak dari penerimaan Islam oleh masyarakat rantau Alam Melayu secara keseluruhannya. Pengajaran akidah Islam oleh para mubaligh Islam di seluruh rantau Alam Melayu secara bertahap-tahap telah membina asas Tamadun Melayu. Situasi ini bertambah mantap apabila para mubaligh berjaya menarik minat pemerintah Melayu. Sedikit demi sedikit pemerintah Melayu beralih kepada kepercayaan Islam. Penerimaan ini memberi kesan yang amat besar kepada pembinaan Tamadun Melayu sebagai satu tamadun yang menghubungjalin suku kaum Melayu yang pelbagai. Sebagai contohnya, Merah Silu di Pasai, Sumatera telah menerima akidah Islam. Demikian juga Parameswara di Melaka telah bersedia menerima akidah Islam dari Syed Abdul Aziz untuk dirinya, keluarganya dan kemudiannya masyarakat Melayu secara bertahap-tahap mengikut jejak pemerintahnya.

Tamadun Melayu terbina dengan nilai falsafah Islam yang tercerna dalam world view masyarakat Melayu. Setiap gerak, tingkah dan usaha orang Melayu disandarkan kepada falsafah Islam. Justeru itu, akar umbi bagi Tamadun Melayu adalah Tamadun Islam. Hal ini menjadi kaitan utama kerana Islam telah berjaya merubah kepercayaan, pemikiran, cita rasa dan tingkah laku masyarakat Melayu di negara dan rantau ini. Menurut Mohd Taib Osman (1988: 2);

“Budaya orang Melayu; persambungan dan perubahan berlaku setiap kali tibanya pengaruh peradaban-peradaban luar, pertamanya daripada peradaban India, kemudian peradaban Islam dan mulai abad yang lalu, kita di Semenanjung secara menyeluruh, daripada peradaban Barat moden. Pada tiap-tiap titik tibanya pengaruh luar itu, terdapat ciri-ciri yang telah sedia memperlanjutkan budaya di samping munculnya ciri-ciri yang mengasaskan perubahan”.

Kehadiran Islam di Alam Melayu telah membawa perubahan besar ke atas nilai dan budaya orang Melayu. Peralihan gaya berfikir, corak sosial, dan interaksi muamalat di kalangan orang Melayu dan masyarakat sekitar telah diungguli oleh nilai tradisi Islam, sehingga unsur-unsur Hindu-Buddha hampir terhakis dalam gaya hidup dan corak pemikiran masyarakat Melayu. Meskipun demikian, masyarakat Melayu tidak menolak sepenuhnya amalan dan nilai tradisi Hindu dan mereka tetap mengekalkan unsur-unsur yang tidak bertentangan dengan ajaran Islam. Syed Muhammad Naquib menegaskan bahawa agama Islam telah mengubah jiwa dan fizikal masyarakat Melayu Malaysia dan Indonesia. Manakala Mohd Taib Osman pula berpendapat bahawa kedatangan Islam ke Nusantara telah membawa perubahan sehingga menjadikannya sebahagian daripada dunia Islam (Ismail Hamid, 1991:60). Perubahan-perubahan yang maksudkan oleh kedua-dua tokoh di atas dapat dilihat daripada semua aspek kehidupan seperti bidang bahasa, sastera, intelektual, undang-undang, kepercayaan, politik, adat istiadat dan kesenian.

Tamadun Melayu tidak mengambil kira sumbangan beberapa kerajaan awal Alam Melayu seperti kerajaan Srivijaya di Palembang, Langkasuka di Kedah dan Kerajaan Majapahit di Pulau Jawa yang telah dibina lebih awal daripada Tamadun Melayu, walaupun sejarah membuktikan bahasa Melayu telah mula digunakan lebih awal daripada kemunculan Tamadun Melayu. Ini kerana tamadun awal ini tidak mempunyai rantaian dengan tamadun Melayu yang muncul setelah kewujudan pengaruh Islam di rantau Alam Melayu. Ikatan rantaian ini terputus kerana dasar pembinaan masyarakat pada kerajaan awal mempunyai tunjang yang berbeza dengan tamadun Melayu yang muncul kemudian. Tunjang yang dimaksudkan ialah agama Islam.